คำถามเกี่ยวกับโรค
โดย วันทนีย์ โลหะประกิตกุล
เรื่อง : โรคพุ่มพวง / โรคลูปัส / โรคเอสแอลอี
โรคลูปัส (Lupus) หรือ โรคเอสแอลอี (SLE = Systemic lupus erythematosus) หรือคนไทยรู้จักกันในชื่อ ‘โรคพุ่มพวง’ คือ โรคภูมิแพ้ตนเอง หรือ โรคภูมิต้านตนเอง หรือ โรคออโตอิมมูน (Autoimmune disease) กลุ่มหนึ่ง เกิดจากการที่ร่างกายสร้างสารภูมิคุ้มกันหรืออิมมูน (Immune) ผิดปกติ โดยต้านเนื้อเยื่อเกี่ยวพันของเนื้อเยื่อ/อวัยวะต่างๆ ได้กับทุกเนื้อเยื่อ/อวัยวะ เป็นผลให้เกิดการอักเสบเรื้อรังชนิดไม่ติดเชื้อของเนื้อเยื่อ/อวัยวะได้ทุกส่วนของร่างกาย ซึ่งที่ก่อให้เกิดอาการได้บ่อย คือ การอักเสบเรื้อรังของ ผิวหนัง ข้อ กล้ามเนื้อ ปอด หัวใจ ไต ระบบเลือด/โลหิต/ไขกระดูก และระบบประสาท ทั้งนี้ โรคลูปัส/เอสแอลอี จัดเป็นโรคเรื้อรังโรคหนึ่งที่รักษาไม่หาย
ปัจจุบันยังไม่ทราบสาเหตุที่แน่ชัดว่า อะไรเป็นสาเหตุให้เกิดการสร้างภูมิคุ้มกันต้านทานผิดปกติ/โรคภูมิต้านตนเองในโรคลูปัส/โรคเอสแอลอี แต่จากการศึกษาเชื่อว่า น่ามาจากการผิดปกติจากพันธุกรรม โดยน่าเกิดจากความผิดปกติของจีน/ยีน (Gene) หลายๆ จีน ซึ่งมีทั้งชนิดถ่ายทอดได้และชนิดไม่ถ่ายทอด โดยเกิดร่วมกับตัวเสริม/ตัวกระตุ้นอื่นๆ ตามธรรมชาติ และ/หรือสิ่งแวดล้อมซึ่งในแต่ละคนอาจเหมือนหรือต่างกันก็ได้ ต้องสังเกตด้วยตนเอง เช่น การติดเชื้อบางชนิดทั้งจากแบคทีเรียและเชื้อไวรัสบางชนิด การแพ้สิ่งต่างๆ การสูบบุหรี่หรือสูดควันบุหรี่ จากผลข้างเคียงของยาบางชนิด (เช่น ยาต้านชัก ยาเม็ดคุมกำเนิด และยาลดความอ้วนบางชนิด) อารมณ์ความเครียด การทำงานหนัก และการออกกำลังกายเกินควร
อาการของโรคลูปัส/เอสแอลอี เหมือนกันทั้งในเด็กและในผู้ใหญ่ ซึ่งอาการเกิดได้กับเนื้อเยื่อ/อวัยวะต่างๆ ได้หลากหลายจากการอักเสบชนิดไม่ติดเชื้อของเนื้อเยื่อเกี่ยวพันของเนื้อเยื่อ/อวัยวะต่างๆ เหล่านั้น โดยแต่ละอาการเป็นอาการเรื้อรัง เป็นๆหายๆ กล่าวคือ มีช่วงสงบ (Remission) และช่วงกลับมามีอาการอีก (Flare) โดยเฉพาะเมื่อมีตัวกระตุ้น ซึ่งแต่ละคนมีอาการหลากหลายที่อาจต่างกัน ไม่เหมือนกันหรือเหมือนกันก็ได้ โดยทั่วไปแบ่งอาการต่างๆ ออกเป็นกลุ่มอาการตามเนื้อเยื่อ/อวัยวะที่เกิดโรคซึ่งที่พบบ่อย เช่น
- กลุ่มอาการทั่วไป: ที่พบบ่อย เช่น มีไข้เป็นๆ หายๆ โดยหาสาเหตุไม่ได้ / ปวดศีรษะเรื้อรัง / เบื่ออาหาร ผอมลง เหนื่อยล้า
- กลุ่มอาการทางผิวหนัง: ที่พบบ่อย เช่น ผิวหนังขึ้นผื่นแดงหาสาเหตุไม่ได้ มักขึ้นในบริเวณส่วนตรงกลางและโหนกแก้มสองข้างของใบหน้าลักษณะคล้ายผีเสื้อ จึงเรียกว่าผื่นรูปผีเสื้อ (Butterfly rash) / ผมอาจร่วงเป็นหย่อมหรือร่วงทั้งศีรษะ
- กลุ่มอาการทางข้อ/กล้ามเนื้อ: ที่พบบ่อย เช่น ปวดข้อ / ปวดกล้ามเนื้อ
- กลุ่มอาการทางปอดและหัวใจ: ที่พบบ่อย เช่น เจ็บหน้าอก / ไอ / ปอดอักเสบ เยื่อหุ้มปอดอักเสบ ภาวะมีน้ำในโพรงเยื่อหุ้มปอด /เหนื่อยง่าย /เยื่อหุ้มหัวใจอักเสบ กล้ามเนื้อหัวใจอักเสบ เยื่อบุหัวใจอักเสบ หัวใจเต้นผิดปกติ / ความดันโลหิตสูง
- กลุ่มอาการทางระบบทางเดินอาหาร: ที่พบบ่อย เช่น คลื่นไส้อาเจียน /ปวดท้อง /เบื่ออาหาร
- กลุ่มอาการทางไต: ที่พบบ่อย เช่น ความดันโลหิตสูง / ไตอักเสบชนิดไม่ติดเชื้อ / มีสารไข่ขาว (Albumin) ในปัสสาวะ / บวมน้ำ เช่น ขาบวม บวมรอบตา
- กลุ่มอาการทางระบบโลหิตวิทยา/เลือด: ที่พบบ่อย เช่น ภาวะ/โรคซีดจากเม็ดเลือดแดงต่ำ / เม็ดเลือดขาวต่ำ / มีเกล็ดเลือด / มีการอักเสบของหลอดเลือด/หลอดเลือดอักเสบ จึงอาจเห็นเป็นจุดแดงๆ เล็กๆ ทั่วตัวคล้ายที่เกิดจากโรคไข้เลือดออก
- กลุ่มอาการทางระบบประสาท อารมณ์ จิตใจ: เช่น อาการชักโดยไม่ทราบสาเหตุ / แขนขาอ่อนแรง / ไม่มีสมาธิ / ความจำถดถอย / สับสน
- อื่นๆ: เช่น มีแผลในช่องปากบ่อย / มีต่อมน้ำเหลืองโตได้ทั่วร่างกาย แต่มีขนาดไม่โตมาก
โรคลูปัส/เอสแอลอี เป็นโรคเรื้อรัง รักษาไม่หาย แต่ปัจจุบันความรู้ต่างๆ ทางการแพทย์ในโรคนี้ดีขึ้นมาก โรคจึงสามารถควบคุมรักษาได้ดี ไม่รุนแรงเหมือนในอดีต ผลข้างเคียงจากโรคลูปัส/เอสแอลอีอาจเกิดขึ้นได้เมื่อไม่รักษาควบคุมโรคให้ได้ดี โดยเฉพาะผู้ป่วยที่มีอาการทางโรคไตและโรคหัวใจ จะมีความรุนแรงโรคสูงกว่าในกลุ่มอาการอื่น ผลข้างเคียงที่สำคัญ คือ โรคไตเรื้อรัง / โรคหลอดเลือดสมอง / โรคเลือด: เช่น โรคซีด ภาวะเกล็ดเลือดต่ำ ภาวะลิ่มเลือดในหลอดเลือดดำ / ภาวะมีน้ำในโพรงเยื่อหุ้มหัวใจ-เยื่อหุ้มปอด /ครรภ์เป็นพิษ แท้งบุตร คลอดก่อนกำหนด เด็กน้ำหนักตัวน้อย ตกเลือดหลังคลอด